Sosyal Güvenlik Kurumu'nun yaptığı bu açıklama, sigortalıların ve hak sahiplerinin mevcut veya potansiyel haklarını koruma altına almaları açısından kritik bir çağrı niteliği taşıyor. Pek çok vatandaşın gözden kaçırabildiği 5 yıllık zaman aşımı kuralı, SGK tarafından yapılan birçok ödemeyi kapsıyor. Hakkın doğduğu tarihten itibaren işlemeye başlayan bu süre, eğer başvuru yapılmazsa, hak sahibinin sadece son 5 yıla ilişkin ödemeleri alabilmesine, daha eski hakların ise tamamen yanmasına neden oluyor. Bu kural, SSK (4/1-a), Bağ-Kur (4/1-b) ve memur (4/1-c) statüsündeki tüm sigortalılar için geçerli olup, özellikle 2008 sonrası dönemde daha sıkı bir şekilde uygulanıyor.
Zaman Aşımı Kapsamındaki SGK Ödemeleri Neler?
SGK'nın 5 yıllık zaman aşımı kuralı, oldukça geniş bir yelpazedeki sosyal güvenlik haklarını ve ödemelerini etkilemektedir. Bu süre içinde talep edilmediği takdirde kısmen veya tamamen kaybedilebilecek haklar arasında şunlar bulunmaktadır: İş kazası veya meslek hastalığı sonucu sürekli iş göremezlik geliri, sigortalının vefatı durumunda geride kalanlara bağlanan ölüm aylığı (dul ve yetim aylığı), kamu görevlileri için vazife malullüğü aylığı.
Bunlara ek olarak, tek seferlik veya dönemsel ödemelerden olan cenaze ödeneği, evlenen ve yetim aylığı alan kız çocuklarına ödenen evlenme ödeneği (çeyiz parası), hastalık veya analık sigortası kapsamında ödenen geçici iş göremezlik ödeneği (rapor parası) ve maluliyet aylığı başvuruları da 5 yıllık zaman aşımı süresine tabidir. Bu hakların tamamı için, hak kazanıldığı tarihten itibaren 5 yıl içinde SGK'ya başvurulması esastır.
Emekli Maaşlarında Zaman Aşımı ve Durdurma Uygulaması
Emekli maaşları söz konusu olduğunda, zaman aşımı kuralları diğer ödemelerden biraz farklılık göstermektedir. Emeklilik tarihine göre uygulama değişir. 2008 yılından önce emekli olmuş kişiler için, eğer maaşlarını 5 yıl süreyle almazlarsa, SGK'ya başvurduklarında sadece geriye dönük son 5 yıllık maaşlarını alabilirler; daha eski alacaklar zaman aşımına uğrar. Ancak, 2008 yılı ve sonrasında emekli olanlar için maaşın tamamen yanması gibi bir durum söz konusu değildir.
Bu gruptaki emekliler, maaşlarını banka hesaplarından aralıksız 12 ay boyunca çekmezlerse, SGK ödemeyi otomatik olarak durdurur. Bu, bir kontrol mekanizması olup, SGK'nın kişinin hayatta olup olmadığını veya aylık alma şartlarının devam edip etmediğini araştırmasını tetikler. Kişi durumunu netleştirdiğinde maaşı tekrar bağlanır, fakat ödemenin durdurulduğu süreye ait birikmiş maaşlar ödenmez.
Mirasçılar İçin Geri Sayım: Sadece İki Yıl!
Sosyal güvenlik sisteminde belki de en kritik ve en kısa zaman aşımı süresi, vefat eden sigortalıların mirasçıları için geçerlidir. Bir sigortalı vefat ettiğinde, eğer sağlığında hak ettiği ancak alamadığı aylık, gelir veya başka SGK alacakları varsa, mirasçılarının bu paraları talep etmek için vefat tarihinden itibaren yalnızca 2 yıl süresi bulunmaktadır. Bu iki yıllık süre zarfında SGK'ya başvuru yapılmazsa, mirasçıların bu alacaklar üzerindeki tüm hakları kaybolur ve ilgili tutarlar SGK kayıtlarından tamamen silinir. Bu durum, özellikle cenaze ödeneği gibi 5 yıllık süreye tabi diğer haklarla karıştırılmamalıdır. Birikmiş maaş alacakları gibi kalemler için geçerli olan bu 2 yıllık kısa süre, mirasçıların dikkatinden kaçabilmekte ve önemli hak kayıplarına yol açabilmektedir.
İstisnai Durumlar ve Belge Şartı
SGK'nın katı zaman aşımı kuralları olmakla birlikte, bazı özel ve istisnai durumlar bu kuralların esnetilmesine olanak tanıyabilir. Eğer hak sahibi, hakkın doğduğu tarihten itibaren 5 yıllık süre içinde başvurusunu yapmasını engelleyen ciddi ve geçerli bir mazerete sahipse (örneğin, başvuru yapamayacak derecede ağır bir hastalık geçirmesi, akıl sağlığını yitirmesi veya mahkeme kararıyla vesayet altına alınmış olması gibi), bu durumunu resmi belgelerle (sağlık kurulu raporu, mahkeme kararı vb.) kanıtladığı takdirde, 5 yıllık süreye tabi olmadan başvurusunu yapabilir. Bu istisnaların uygulanabilmesi için, mazeretin resmi olarak belgelenmesi ve SGK'ya sunulması mutlak bir gerekliliktir. Belgelenemeyen iddialar veya hafif mazeretler genellikle zaman aşımı kuralını ortadan kaldırmaz. Bu nedenle, hak sahiplerinin durumlarını dikkatle değerlendirmesi ve gerekirse ilgili belgelerle SGK'ya başvurmaları önerilir.
