TRT 1 ekranlarında yayınlanan Mehmed: Fetihler Sultanı dizisiyle birlikte Osmanlı tarihinin önemli figürlerinden biri olan Zağanos Paşa yeniden mercek altına alındı. Fatih Sultan Mehmed’in en yakınındaki isimlerden biri olan bu kudretli vezirin kimliği, kökeni ve sürgün edilme süreci izleyiciler ve tarih meraklıları tarafından araştırılıyor. Peki, Zağanos Paşa kimdir, Türk mü yoksa devşirme mi, hangi görevlerde bulundu, nasıl öldü ve neden sürgün edildi? İşte tüm yönleriyle Zağanos Paşa’nın hayatı…
Zağanos Paşa kimdir, kökeni nedir? Devşirme mi, Türk mü?
Osmanlı tarihinin en etkili vezirlerinden biri olan Zağanos Paşa’nın kökeni tam olarak bilinmemektedir. Ancak, vakfiyelerinde yer alan “Zağanos bin Abdullah” ifadesi onun devşirme kökenli olduğunu açıkça göstermektedir. Osmanlı’da "bin Abdullah" ifadesi, İslam’a sonradan geçmiş gayrimüslim kökenlilere verilirdi.
Bazı tarihî kaynaklarda Arnavut ya da Rum kökenli olabileceği yönünde iddialar yer alırken, bazı yerli kaynaklar Türk kökenli olabileceğini de belirtir. Ancak genel görüş, Zağanos Paşa’nın devşirme olarak Enderun'da yetişmiş bir Osmanlı bürokratı olduğudur.
Osmanlı bürokrasisine nasıl girdi?
Zağanos Paşa'nın Osmanlı'daki ilk önemli görevlerinden biri hazinedarbaşılık olmuştur. Bu görev sırasında II. Murad döneminde sarayla güçlü ilişkiler geliştirdi. 1440 yılında Arvanid-ili (Arnavutluk) sancak beyliğine atanarak taşra yöneticiliğine geçti. Bu görev onun yönetim becerilerini ve askeri yeteneklerini sergileme fırsatı sundu.
Fatih Sultan Mehmed ile nasıl bir ilişkisi vardı?
Zağanos Paşa, II. Mehmed’in 1444 yılındaki ilk tahta çıkışında henüz genç bir padişah olan Fatih’in en yakınında yer alan isimlerden biri oldu. Sadrazam Çandarlı Halil Paşa’ya karşı kurulan siyasi denge içerisinde Fatih'in yanında yer alarak, onun kendi iktidarını tesis etmesi sürecine büyük katkı sundu.
Zağanos Paşa, Fatih’in güç kazanması ve bağımsız kararlar alabilmesi için arka planda destek sağlayan, sadakatiyle öne çıkan devlet adamlarından biri olarak öne çıktı.
İstanbul’un fethinde Zağanos Paşa’nın rolü neydi?
1453 yılında gerçekleşen İstanbul’un fethinde Zağanos Paşa, stratejik görevler üstlendi. Rumeli Hisarı’nın yapımına liderlik etti, bir kuleyi bizzat inşa ettirdi. Kuşatma sırasında Galata ve Haliç çevresinde konuşlandı; Bizans’tan gelen yardım gemilerine karşı savunma düzenini kurdu.
20 Nisan 1453 gecesi yaşanan moral bozukluğu anında II. Mehmed’i kuşatmayı sürdürmeye ikna eden en önemli kişiydi. Zağanos Paşa, bu motivasyon ve kararlılığıyla fethe olan inancını bir kez daha ortaya koydu.
Sadrazam oldu mu?
Evet, İstanbul’un fethinden sonra Çandarlı Halil Paşa’nın idam edilmesinin ardından Zağanos Paşa veziriazam (sadrazam) olarak atandı. Bu göreviyle Osmanlı’nın en yüksek yürütme yetkisine sahip devlet adamı oldu. Aynı dönemde, padişahın kız kardeşiyle evlenerek sarayla akrabalık bağları kurdu.
Neden sürgün edildi?
1456’daki Belgrad Seferi'ndeki başarısızlık, Zağanos Paşa'nın sadrazamlıktan azledilmesine ve Balıkesir’e sürgün edilmesine neden oldu. Ancak bazı tarihçiler, bu sürgünü yalnızca askerî bir başarısızlık olarak değil, Çandarlı ailesinin idamı sonrası oluşan huzursuzluğu bastırmak için yapılan siyasi bir hamle olarak değerlendirir.
Fatih Sultan Mehmed, Zağanos Paşa’yı görevden alırken eşini de boşatmıştır. Bu durum, kararın kişisel ya da ailevi nedenlerden ziyade devletin iç dengeleri açısından alınmış bir karar olduğunu gösterir.
Sürgünden sonra görev aldı mı?
Evet. Zağanos Paşa’nın siyasi kariyeri sürgünle sona ermedi. Daha sonra Gelibolu sancak beyliği, Mora ve Tesalya valilikleri, kaptan-ı deryalık gibi görevlerde bulundu. 1459’da Semadirek ve Taşoz adalarını fethetti. Trabzon Seferi’nde de önemli görevler üstlendi.
Bugün Trabzon’da adını yaşatan Zağanos Paşa Köprüsü, Zağnos Vadisi ve türbesi, onun bu bölgedeki izlerini taşımaktadır.
Ne zaman öldü? Mezarı nerede?
Zağanos Paşa’nın ölüm tarihi kesin olmamakla birlikte, 1464 yılı (Hicrî 868) civarında vefat ettiği kabul edilmektedir. Balıkesir’de kendi adına yaptırdığı caminin (Zağanos Paşa Camii) yanında yer alan türbede medfundur.
Çocukları kimlerdir?
Tarihî kaynaklarda Mehmed ve Ali Çelebi isimli iki oğlu olduğu, ayrıca kızlarından birinin Osmanlı veziri Mahmud Paşa ile evlendiği, diğer kızının ise bir dönem II. Mehmed’le evlendiği bilgisi yer alır. Bu durum, Zağanos Paşa’nın hem siyasî hem de ailevi ilişkiler açısından güçlü bir figür olduğunu gösterir.
Zağanos Paşa Osmanlı tarihinde nasıl anılıyor?
Zağanos Paşa, Fatih Sultan Mehmed’in en sadık adamlarından biri, İstanbul’un fethinde ön saflarda yer alan ve Osmanlı’nın yükselme döneminde kritik roller üstlenen bir figürdür. Her ne kadar siyasi mücadeleler ve entrikalar sonucunda görevden alınmış olsa da, fetih ruhuna inanan ve padişahın vizyonunu destekleyen güçlü bir karakter olarak hatırlanmaktadır.
